In zijn boek ‘De weg van Zen’ schrijft Alan Watts: ‘We mogen de sociale context van Zen niet vergeten. Zen is in de eerste plaats een bevrijdingsweg voor hen die de discipline van de sociale regels, van de conditionering van het individu door de groep, onder de knie hebben gekregen. Zen is een medicijn voor de kwalijke gevolgen van deze conditionering, voor de mentale verlamming en angst die voortkomen uit een doorgedreven zelfbewustzijn.’
Geliefde meester, ten eerste zie ik geen noodzaak om sociale regels onder de knie te krijgen om klaar te zijn voor de weg van Zen. Integendeel, proberen om dode, oude regels onder de knie te krijgen getuigt van domheid. Waarom zou je ze niet onmiddellijk laten vallen?
Ten tweede, ziet u Zen als een medicijn tegen het kwalijke effect van conditionering?
Wanneer je een boek leest, denk dan aan degene die het schrijft, want die woorden komen niet uit de lucht vallen, ze komen van een individuele mind.
Alan Watts was opgeleid als christelijk missionaris. Die opleiding beïnvloedt nog steeds zijn pogingen om Zen te begrijpen. En uiteindelijk, toen hij wat dichter bij Zen kwam, werd hij door de christelijke kerk uitgestoten. Dat leidde tot een crisis in die man zijn leven. Hij was nog geen man van Zen, en hij had zijn geloofwaardigheid als christen verloren. Onder deze stress begon hij wijn te drinken, werd hij alcoholist en stierf hij aan alcoholisme. Als je deze man kent, dan begrijp je waarom hij zegt wat hij zegt.
Alan Watts op een muurschildering in Venice, California
Zijn uitspraak dat ‘je de sociale context van Zen niet moet vergeten’ zegt gewoon iets over hemzelf — dat als hij de sociale context niet was vergeten en een volgzaam christen was gebleven, de dingen beter zouden zijn geweest. Zijn interesse in Zen bracht hem geen vrijheid, maar ellende. Maar daar is Zen niet verantwoordelijk voor; hij kon niet de hele weg gaan.
Hij probeerde Zen op de een of andere manier in een christelijke context te plaatsen. Noch de christenen, noch de Zen mensen vonden dat leuk. Ze hebben geen christelijke context nodig, geen sociale context. Het is een individuele rebellie. Het maakt niet uit of je hindoe, mohammedaan of christen bent. Wat voor last je ook meedraagt, laat het vallen. Hoe die last ook heet, laat hem gewoon vallen. Zen is een deprogrammering.
Jullie zijn allemaal geprogrammeerd — als christen, als katholiek, als hindoe, als mohammedaan… iedereen is geprogrammeerd. Zen is een deprogrammering. Het maakt dus niet uit wat voor programma je met je meebrengt; in wat voor kooi je geleefd hebt maakt niet uit. De kooi moet gebroken worden en de vogel moet vrijgelaten worden. Zen heeft geen sociale context. Zen is de meest innige en individualistische rebellie tegen de collectieve massa en haar druk.
