Osho,
U had het laatst over het kind dat gedwongen wordt gehoorzaam te zijn. Dat kind zit hier nog steeds. Ik haat het verteld te worden wat ik moet doen. Maar in zekere zin zou dat het probleem van de ander moeten zijn. Ik sta er echter op om er mijn probleem van te maken, door te reageren met boosheid, wrok en de behoefte om mezelf te rechtvaardigen.
Het is duidelijk dat degenen die het vertellen het ook haten als hen verteld wordt wat ze moeten doen. Het lijkt alsof we allemaal gevangen zitten in hetzelfde ingewikkelde web: we spelen verschillende rollen op verschillende momenten. Hoe kan ik als volwassene reactie omzetten in respons en verantwoordelijkheid?
Het eerste wat heel duidelijk moet zijn, is wat ik bedoel met ongehoorzaamheid. Het is niet de ongehoorzaamheid die je in de woordenboeken vindt. Mijn idee van ongehoorzaamheid is niet dat je het haat dat je verteld wordt wat je moet doen. Of, als reactie, juist het tegenovergestelde doen.
Gehoorzaamheid heeft geen intelligentie nodig. Alle machines zijn gehoorzaam. Niemand heeft ooit gehoord van een ongehoorzame machine. Gehoorzaamheid is ook eenvoudig. Het neemt de last van elke verantwoordelijkheid van je weg. Je hoeft niet te reageren, je hoeft alleen maar te doen wat er gezegd wordt. De verantwoordelijkheid ligt bij de bron waar het bevel vandaan komt. Op een bepaalde manier ben je heel vrij: je kunt niet veroordeeld worden voor je daad.
Na de Tweede Wereldoorlog, in de processen van Neurenberg, zeiden zoveel topmensen van Adolf Hitler eenvoudigweg dat ze niet verantwoordelijk waren en dat ze zich niet schuldig voelden. Ze waren gewoon gehoorzaam geweest: wat er ook gezegd werd, ze deden het en ze deden het zo efficiënt als ze konden.
In feite was het volgens mij niet eerlijk om hen verantwoordelijk te stellen en hen te veroordelen, te straffen, naar de galg te sturen. Het was geen rechtvaardigheid, het was wraak. Als Adolf Hitler de oorlog had gewonnen, dan hadden de mensen van Churchill, Roosevelt, Stalin of zijzelf in dezelfde situatie gezeten en dan hadden ze precies hetzelfde gezegd: dat ze niet verantwoordelijk waren.
Als Stalin in de rechtszaal had gestaan, zou hij hebben gezegd dat het een bevel was van het opperbevel van de Communistische Partij. Het was niet zijn verantwoordelijkheid omdat het niet zijn beslissing was. Hij had niets op eigen houtje gedaan. Dus als je wilt straffen, straf dan de bron van het bevel. Maar je straft iemand die eenvoudigweg volbracht wat alle religies onderwijzen en wat alle leiders van de wereld onderwijzen: gehoorzaamheid.
Gehoorzaamheid is eenvoudig; ongehoorzaamheid vereist een hogere graad van intelligentie. Elke idioot kan gehoorzaam zijn, in feite kunnen alleen idioten gehoorzaam zijn. Iemand met intelligentie is verplicht zich af te vragen waarom: waarom moet ik het doen? En ‘tenzij ik de redenen en de gevolgen ervan ken, zal ik er niet aan meewerken’. Dan wordt hij verantwoordelijk.
Verantwoordelijkheid is geen spelletje. Het is een van de meest authentieke manieren van leven – gevaarlijk ook. Maar het betekent niet ongehoorzaamheid omwille van de ongehoorzaamheid. Dat zou opnieuw idioot zijn.
Er is een verhaal over de soefi mysticus Mulla Nasruddin. Vanaf het begin dachten ze dat hij tegendraads was. Zijn ouders zaten met een probleem. Als ze zeiden ‘ga naar rechts’ dan ging hij naar links. Uiteindelijk dacht zijn oude vader dat het beter was om hem te bevelen naar rechts te gaan, in plaats van hem lastig te vallen, als ze willen dat hij naar links gaat – terwijl hij vast en zeker naar links gaat.
Op een dag staken ze de rivier over. Op hun ezel hadden ze een grote zak met suiker, en de zak leunde meer naar rechts zodat het gevaar bestond dat hij in de rivier zou glijden. De zak moest in evenwicht blijven op de ezel.
Maar als je tegen Nasruddin zegt ‘verplaats de zak naar links’, dan verlies je de suiker. Hij zal hem naar rechts verplaatsen.
Dus zei hij tegen Nasruddin: ‘Mijn zoon, je zak glijdt weg; verplaats hem naar rechts.’ En Nasruddin verplaatste hem naar rechts.
De vader zei: ‘Dat is vreemd, voor het eerst ben je gehoorzaam geweest!’
Nasruddin zei: ‘Voor het eerst bent u sluw geweest. Ik wist dat u het naar links wilde verplaatsen. Ik kon met mijn ogen zien waarheen het verplaatst moest worden. Zelfs op zo’n subtiele manier kunt u mij niet gehoorzaam maken.’
Alleen maar tegen gehoorzaamheid ingaan brengt je intelligentie niet hoger. Je blijft op hetzelfde niveau: gehoorzaam of ongehoorzaam. Maar er is geen verandering van intelligentie.
Voor mij is ongehoorzaamheid een grote revolutie. Het betekent niet in elke situatie absoluut nee zeggen. Het betekent eenvoudigweg beslissen of je het doet of niet. Of het nuttig is om het te doen of niet. Het is de verantwoordelijkheid op jezelf nemen.
Het is geen kwestie van de persoon haten of haten dat het je verteld wordt, want in dat haten kun je niet gehoorzaam- ongehoorzaam handelen. Je handelt heel onbewust. Je kunt niet intelligent handelen.
Wanneer je gezegd wordt iets te doen, krijg je de gelegenheid om te reageren. Misschien is wat je verteld wordt juist, doe het dan en wees dankbaar voor de persoon die je op het juiste moment vertelde om het te doen. Misschien is het niet juist, maak dat dan duidelijk. Geef je redenen waarom het niet juist is. Help de persoon dan: wat hij denkt gaat de verkeerde kant op.
Maar er is geen plaats voor haat. Als het juist is, doe het dan liefdevol. Als het niet juist is, dan is er nog meer liefde nodig, want je zult de persoon moeten vertellen, uitleggen, dat het niet juist is.
De weg van ongehoorzaamheid is niet stilstaan, gewoon tegen elk bevel ingaan en woede en haat en wraak voelen jegens de persoon. De weg van ongehoorzaamheid is een weg van grote intelligentie.
Het is dus uiteindelijk geen gehoorzaamheid of ongehoorzaamheid. Teruggebracht tot de basis is het gewoon een kwestie van intelligentie. Gedraag je intelligent. Soms zul je moeten gehoorzamen en soms zul je moeten zeggen: ‘Het spijt me, ik kan het niet.’
Maar er is geen sprake van haat. Er is geen sprake van wraak, woede. Als er haat, woede of wraak opkomt, betekent dat gewoon dat je weet dat wat je gezegd wordt juist is, maar dat het tegen je ego ingaat om te gehoorzamen. Het doet je ego pijn. Dat gekwetste gevoel komt naar boven als haat, als woede.
Maar het is geen kwestie van je ego, de kwestie is de handeling die je moet verrichten – en je moet je totale intelligentie inbrengen om dat uit te zoeken. Als het juist is, wees dan gehoorzaam. Als het verkeerd is, wees dan ongehoorzaam. Maar er is geen conflict, er is geen gekwetst gevoel.
Als je gehoorzaamt, is het gemakkelijker, je hoeft het aan niemand uit te leggen. Maar als je niet gehoorzaamt, ben je uitleg verschuldigd. En misschien is je uitleg niet juist. Dan moet je teruggaan, moet je het doen.
Een mens moet intelligent leven, dat is alles. Dan is alles wat hij doet zijn verantwoordelijkheid.
Osho: Beyond Psychology #8.
Image by Azmi Talib from Pixabay.