In de rubriek ‘Meedenkers’ verscheen gisteren in NRC Next een artikel van filosofe Stine Jensen. Kritiek achteraf op een stuk is goed, maar van meedenken wordt het beter. Dat is het idee achter de rubriek De Meedenkers.
Stine Jensen ontdekte de schaduwkanten van yoga en meditatie. Wees bedacht op manipulatie.
Al mag ik mij filosoof noemen, ik heb geen flauw idee van wat dé zin van het leven is. Nu ja, het leven heeft wellicht ook geen zin, je moet zelf zin en betekenis aan je eigen leven zien te geven. Dat kan op veel manieren, het aanbod is reuze: een wereldverbeteraar worden, boeken lezen, consumeren, kinderen krijgen, series kijken, of mediteren om in ieder geval kalm te blijven onder de in essentie gapende betekenisloosheid van ons bestaan. Onder de zwaarte van die betekenisloosheid verlang ik wel eens naar overgave, opgevat als een diepe vorm van ontspanning en berusting in het zijn en het niet-zijn (de dood) dat onvermijdelijk ooit volgt.
Nu is overgave een beladen woord, het staat haaks op autonomie. Je hebt er vertrouwen voor nodig in iets of iemand, of een ideaal. Maar de wereld moedigt eerder aan tot wantrouwigheid als je denkt aan nepnieuws, bedrijven die rommelen met data, of de politieke leiders die omwille van electoraal gewin praten over witte wijn. In zo’n klimaat is er een schreeuwend tekort aan spiritueel leiderschap. En dat gapende gat wordt op dit moment gevuld door een wildgroei aan coaches, yoga-scholen en selfmade goeroes die handvatten bieden hoe te leven.
Cult-is-cool
Er is recent een opmerkelijke koppeling ontstaan tussen cult (sekte) en cool, merkte schrijver Laura Woollett terecht op in The Guardian . Er is een rage rondom boeken waarin jonge vrouwen vallen voor een sekte, zoals The Girls (2016) van Emma Cline; een hernieuwde belangstelling voor de idealistische commune-vorming in de jaren tachtig, zoals die van Bhagwan in de serie Wild Wild Country (2018) – dé hit van Netflix; en Quentin Tarantino komt dit voorjaar met een heldhaftige film over The Manson Family, aangekondigd als het vijftigjarige ‘jubileum’ van de moorden in opdracht van de sekteleider. Mij viel de cult-is-cool-kanteling ook op in de serie The Americans (2013-2019). Daarin komt de zogenaamde EST-beweging (Erhard Seminar Training, genoemd naar de stichter daarvan), als tamelijk gezond en boeiend alternatief uit de verf als je het afzet tegen het gewelddadige bestaan van de hoofdrolspelers.
Lange tijd stond EST juist te boek als een gevaarlijke hersenspoelbeweging uit de jaren tachtig, een tijd met een wildgroei aan persoonlijke ontwikkelingstrajecten. En dan was er Gordon, die zich in zijn programma Gordon in Wonderland (2018) met kinderlijk enthousiasme in een Bhagwan meditatie stortte. Het ging verder dan aapjes kijken, hij fantaseerde over de aantrekkelijke kanten van het commune-bestaan.
Wild Wild Country
Natuurlijk wordt in Wild Wild Country ook de schaduwkant van het sektarische leven breed uitgemeten – manipulatie, geweld en vergiftiging en die is fascinerend, want je ziet in het begin een club aardige dromers die snakt naar een wereld voor liefde en vrede. Je voelt compassie met de accountant die zich afvraagt: ga ik echt mijn hele leven rekeningen opmaken van kapitalistische bedrijven, of reis ik af naar India om het leven vol te leven?
Het is goed te begrijpen dat de cult-is-cooltrend in de huidige samenleving opspeelt: in een vermoeide samenleving met toenemende prikkels, onzekerheid en chaos en een aarde die ook aardig opgebrand raakt, worden yoga, meditatie en boeddhisme als ‘medicijn’ steeds populairder, omdat zij zowel de technieken bieden om de geest te kalmeren als gevoelens van extase oproepen. Ook de groepsappeal is aantrekkelijk: hier is tijdelijk een verlossing voor de eenzaamheid van het individu dat opgaat in een collectief en samen naar een ideaal toewerkt, namelijk dat van een ecovriendelijk universum waarin delen, empathie en liefde voorop staan.
Mijn eigen spirituele zoektocht heeft me ook veel moois gebracht. Ik nam ontslag op de universiteit en deed een opleiding tot kundalini yoga leraar. Ik voelde me weer levendig, in contact met mijn lijf, en in staat tot meer compassie en zorg voor anderen. Maar ik ben ook de schaduwkant tegengekomen.