De zegen van de Russische patriarch Kirill (75) voor de invasie van Moskou in Oekraïne heeft de Orthodoxe Kerk wereldwijd versplinterd en een interne opstand ontketend die volgens deskundigen ongekend is. Kirill, een nauwe bondgenoot van de Russische president Vladimir Poetin, ziet de oorlog als een bolwerk tegen een Westen dat hij als decadent beschouwt, met name wat betreft de acceptatie van homoseksualiteit.
Wat Poetin ziet als een politieke restauratie, ziet Kirill als een kruistocht. Kirill claimt Oekraïne als een ondeelbaar deel van zijn spirituele jurisdictie. Maar de patriarch heeft zowel in eigen land als bij de met het Moskouse patriarchaat verbonden kerken in het buitenland tot verzet geleid. In Rusland ondertekenden bijna 300 orthodoxe leden van een groep die zich Russische Priesters voor de Vrede noemt, een brief waarin zij de ‘moorddadige bevelen’ die in Oekraïne worden uitgevoerd, veroordelen. ‘Het Oekraïense volk moet zijn eigen keuze maken, niet onder schot, zonder druk van het Westen of het Oosten,’ luidde de brief, verwijzend naar de miljoenen mensen in Oekraïne die nu verdeeld zijn tussen Moskou en Kiev.
Van de 260 miljoen orthodoxe christenen in de wereld bevinden zich er ongeveer 100 miljoen in Rusland zelf, en een deel van de christenen in het buitenland vormt een eenheid met Moskou. Maar de oorlog heeft die betrekkingen onder druk gezet. In Amsterdam heeft de oorlog de priesters van de orthodoxe Sint-Nicolaasparochie ervan overtuigd Kirill niet langer te herdenken in diensten. Een Russische bisschop in West-Europa bracht een bezoek om te proberen hen op andere gedachten te brengen, maar de parochie verbrak de banden met het Moskouse Patriarchaat en noemde het besluit een ‘zeer moeilijke stap, genomen met pijn in ons hart’.
Oekraïne telt ongeveer 30 miljoen orthodoxe gelovigen, verdeeld tussen de Oekraïens-Orthodoxe Kerk van het Moskouse Patriarchaat (UOC-MP) en twee andere orthodoxe kerken, waaronder de onafhankelijke, Oekraïens-Orthodoxe Kerk. Oekraïne is van grote betekenis voor de Russisch-orthodoxe kerk omdat het wordt beschouwd als de bakermat van de Russische beschaving, een middeleeuwse entiteit waar in de 10e eeuw Byzantijns-orthodoxe missionarissen de heidense prins Volodymyr bekeerden.
‘Er is een samenzwering tussen georganiseerde religie en de staat — tussen kerk en staat. Samen overheersen zij de mensen, samen dwingen zij de mensen tot slavernij. Als de mensen arm zijn is het gemakkelijker om hen tot slavernij te dwingen; als de mensen arm zijn is het gemakkelijker om hen een geloof, bijgeloof te geven. Als mensen arm zijn, zijn ze altijd bang voor de hel en altijd begerig naar de hemel. De priester kan hen overheersen en de politicus kan hen ook overheersen omdat ze zo arm zijn.’
Osho, The Book of Wisdom # 26